Sürdürülebilirlik Bilgi Notu

Bilgi Notu : Sürdürülebilirlik Nedir?

“Bugünün ihtiyaçlarını, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama yeteneğinden ödün vermeden karşılamak” olarak tanımlanan sürdürülebilirlik kavramı 1987 yılında Dünya Çevre ve Ekonomik Kalkınma Komisyonu (WCED) “Ortak Geleceğimiz Raporunda” yer almıştır.  

Birleşmiş Milletler, bu rapordaki anlayışı devam ettirerek Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları ile sürdürülebilirliğin 3 boyutu olduğunu vurgulamıştır. Buna göre; bu üç boyut eşit önemde ve bütüncül olarak ele alınmalıdır. 

Sürdürülebilirliğin Üç Temel Prensibi

Sürdürülebilirliğin 3 temel boyutu olan Çevre, Sosyal ve Ekonomi boyutları birbirleri ile etkileşim ve kesişim içinde olup bir üçgen şeklinde birbirini tamamlamaktadır. Çevre ve ekonomi; canlıların yaşam koşullarını erişilebilir uygunluğa getirmek, çevre ve sosyal; canlıların yaşam koşullarını yaşamak için uygun düzeyde tutmak, sosyal ve ekonomi; yaşam koşullarını adil hale getirmek amaçları ile kesişmektedir.

1. Çevresel Sürdürülebilirlik

Çevresel Sürdürülebilirlik, doğal sermaye ve koruma kavramlarına vurguda bulunan bir yaklaşımdır. Doğal sermeye; insanların doğal çevresini ve/veya çevre tarafından sağlanan varlıkların (atmosfer, toprak, okyanus, denizler ve kıyılar, su, biyolojik çeşitlilik) bütününü ifade etmektedir.

Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu tarafından geliştirilen çevresel sürdürülebilirlik göstergeleri şöyledir;

İklim değişikliği, artan kuraklık, doğal habitatın bozulma eğilimi, deniz seviyelerinde beklenmeyen farklılıklar gibi göstergeler, yerelden global alana üreticiden tüketiciye endişelerin artmasına yol açmıştır.

Atmosfer başlığı; iklim değişikliği, ozon tabakasının bozulması, hava kalitesi alt temaları ile ilişkili olup; sera gazı emisyonu, ozona zararlı madde tüketimi, şehirlerde hava kirliliği başlıca göstergelerdir.

Toprak başlığı; tarım, ormanlar, çölleşme, şehirleşme alt temaları ile ilişkili olup; ekilebilir alanlar, gübre kullanımı, tarım kimyasallarının kullanımı, ormanlık arazi yüzdesi, ağaç kesme yoğunluğu, şehir yerleşim alanlarının genişlemesi başlıca göstergelerdir.

Okyanus, denizler ve kıyılar başlığı; kıyı bölgeleri, balıkçılık alt temaları ile ilişkili olup; kıyılarda kirlilik ve alglerin (su yosunlarının) yoğunlaşma oranı, kıyı bölgelerinde yaşayan nüfusun düzeyi, önemli balık ve su canlılarında yıllık avlanma oranı başlıca göstergelerdir.

Su başlığı; su miktarı ve su kalitesi alt temaları ile ilişkili olup; yeraltı sularının yıllık kullanma oranı, suyun yapısındaki değişimler başlıca göstergelerdir.

Biyolojik çeşitlilik başlığı; ekosistem ve canlı türleri alt temaları ile ilişkili olup; önemli ekosistemlerin alanında değişimler, koruma altına alınan alanların oranı, önemli türlerin varlığı başlıca göstergelerdir.

Genel bir ifadeyle çevresel sürdürülebilirlik; insan toplumunun ihtiyaçlarını karşılamasına izin verirken destekleyici ekosistemlerin kapasitesini aşmadan bu ihtiyaçları karşılamak için gerekli hizmetleri yeniden üretmeye devam etmesine vurgu yapmaktadır.

2. Sosyal Sürdürülebilirlik

Toplumsal bütünlük sağlanması ve geleceğe yönelik ortak hedeflerin varlığı sosyal anlamda sürdürülebilirliğin amaçları arasındadır. Sosyal sürdürülebilirlik; toplumsal refah amaçlı ve sosyal refahı içeren sosyal özgürlük ve temel ihtiyaçlar faktörleri ile açıklanmaktadır.

Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu tarafından geliştirilen sosyal sürdürülebilirlik için başlıklar; eşitlik, sağlık, barınma, güvenlik, nüfus olarak vurgulanmaktadır. 

Eşitlik başlığı, maddi düzey ve cinsiyet eşitliği alt temaları ile ilişkili olup; fakirlik sınırının altında yaşayan nüfus oranı, işsizlik oranı, ortalama kadın istihdamı ve kadın işçi ücretinin erkek işçi ücretine oranı, başlıca göstergelerdir.

Sağlık başlığı, beslenme durumu, ölüm oranı, hijyen koşulları, içme suyu, sağlık hizmetleri, eğitim düzeyi, okuryazarlık alt temaları ile ilişkili olup; çocuk beslenmesi, temiz içme suyuna erişim oranı, temel sağlık hizmetine erişim oranı, aşılama, okuryazarlık oranı, başlıca göstergelerdir.

Barınma başlığı, yaşama koşulları alt teması ile ilişkili olup; kişi başına yaşam alanı, başlıca göstergedir.

Güvenlik başlığı, suç alt teması ile ilişkili olup; kişi başına kayıtlı suç oranı, başlıca göstergedir.

Nüfus başlığı, nüfus artış oranı alt teması ile ilişkilidir.

Sürdürülebilirliğin sosyal boyutu, genel olarak, insanların ve toplulukların refahı ile ilgilidir.

3. Ekonomik Sürdürülebilirlik

Ekonomik sürdürülebilirlik, çevresel varlıkları, insan yapımı sermaye değerinin yalnızca bir parçası olarak tahsis edecek ve bunların korunması, genel bir finansal analizin bir işlevi haline gelecektir. 

Ekonomik boyutta, kaynakların tükenme ihtimali, üretimin devamlılığı ile ilgili olası riskleri ortaya çıkarmaktadır. Bu nedenle ekonomik sürdürülebilirlik, doğrusal ekonomiden döngüsel ekonomiye geçişin önemine vurgu yapmaktadır.

• Doğrusal (Lineer Ekonomi) : Düz bir çizgi olarak tanımlanabilir, zincir şöyledir; 

Hammadde – Üretim – Üreticiye ulaşma – Kullanım – Atık (Hammaddenin atık ile sonuçlandığı ve aşamalar arasında kaynak israfı ve kirlilik oluşan modeldir.)

• Döngüsel Ekonomi: 

Sürdürülebilirliğin desteklediği bu ekonomi modelinde amaç; kaynak israfı, atık ve kirliliğin ortadan kalkması ve minimum seviyeye indirilmesidir. 3R kuralına dayanan bu model (Reduce – Reuse – Recycle) Azalt – Tekrar Kullan – Geri Dönüştür ilkelerini benimsemektedir. Geri dönüştürme ilkesinde de amaç katma değerli dönüşümdür, yani bir ürün geri dönüştürülürken mümkün olduğu kadar dolaşımda kalmasına hizmet edilmelidir.

Birleşmiş Milletler Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu tarafından geliştirilen ekonomik sürdürülebilirlik için başlıklar; ekonomik yapı ve üretim ve tüketim kalıpları olarak vurgulanmaktadır.

Ekonomik yapı başlığı, ekonomik performans, ticaret, mali durum, alt temaları ile ilişkili olup; kişi başına gayrisafi mili hasıla, yatırım oranı, ödemeler dengesi, borçların gelire oranı ve dış yardımlar başlıca göstergelerdir.

Üretim ve tüketim kalıpları başlığı, malzeme tüketimi, enerji kullanımı, atık üretimi ve yönetimi alt temaları ile ilişkili olup; malzeme kullanım yoğunluğu, kişi başına enerji tüketimi, yenilenebilir enerji kaynakları kullanım oranı, tehlikeli, radyoaktif ve katı atık üretimi, atıkların yönetimi, geri dönüşümü ve yeniden kullanımı başlıca göstergelerdir.